Kırık-Çıkık-Burkulma-Ezilme ve ilk yardım Rehberi

Kırık Çıkık ve Burkulmalarda ilk Yardım ve Kırık çıkıkların sebepleri nelerdir? Kazaların insanda oluşturduğu önemli ve sık görülen sağlık sorunlarından bir kısmı da çıkık ve kırıklardır. Çıkık, sa­dece eklemlerde olurken, kırık herhangi bir kemikte olabilir. kırık çıkıklarda ve burkulmalarda ilk yardım : Çıkık, oynar eklemlerin, ters bir hareket yapılması ya da çekilmesiyle bağların yırtılarak kemiklerin birbirinden ayrıl­masıdır. Bazı çıkıklarda eklem kapsülü de yırtılabir.. Kırık, kemiklerin vurma, çarpma burkulma gibi darbelerle ters bir kuvvet uygulandığında iki ya da daha fazla parçaya ayrılıp bü­tünlüklerinin bozulmasıdır. Çıkık; şiddetli burkulmalar, eklemi oluşturan kemiklerden birinin zorlanarak dönmesi ve kasların anormal şekilde kasılmasıyla olur.

En sık karşılaşılan çıkıklar omuz, dirsek, el bilek, kalça, diz, ayak bilek ve çene eklemlerinde gerçekleşir. Çıkık olan eklemin görünüşü değişir, hareket edemez olur. Eklem şişerek kuvvetli bir ağrı yapmaya başlar. Çıkık, kol ve ba­cak eklemindeyse o kol ya da bacak normalden kısa ya da uzun görünür.

Çıkık belirtileri görüldüğünde yapılacak ilk yardım uygulamaları şunlardır:

* Sağlık personelinden başka, eğitim almamış kimseler dışında kimse, çıkığı yer­leştirmeye çalışmamalıdır. Çıkık, eklem bölgesi hareket ettirilmeden rahat bir konumda tespit edilir. Çıkık kısım, uzun üçgen sargılarla askıya alınabilir.

 

* Çıkık üzerine yarım saat süreyle havluya sarılı buz torbası konur. Ağrı kesici ilaç alınabilir.

* Çıkıkla birlikte sinir ve damar zedelenmeleri, bunun yanında kırık da olabilir. Ay­rıca çıkığın ilk yarım saat içinde yerleştirilmesi kolay ve ağrısız olacağı için hasta fazla hareket ettirilmeden hastaneye götürülür.

Kırık nasıl meydana gelir?

Sıklıkla zorlanma, vurma, çarpma gibi etkiler sonucu kol ve bacak kemik­lerinde görülür. Kol kemiklerinden ön kol ve dirsek, bacak kemiklerinden baldır ve kaval kemiklerinde daha çok olur. Bunların yanında el ve ayak bilekleri, kaburga, köprücük ke­miği ve kafa kemiklerinde de kırık olabilir. Trafik kazaları ve düşmeler, kırık oluşmasının en çok karşılaşılan nedenleridir. Yaşlı kişilerde, kemiklerin esnekliği azaldığından daha kolay kırılmalar olur ve bunlar geç iyileşir. Kırıklar, kırılan kemik ucunun vücut dışına çık­tığı açık kırık ya da kırılan kemiklerin yerinde kaldığı kapalı olabilir

• Kırılma olup olmadığının belirlenmesinde;

* Kırık olan bölgede dokunmaya karşı aşırı duyarlılık, çevresinde şiddetli ağrı, şiş­lik ve morluk olur.

* Kırık bulunan organda şekil bozukluğu ve hareket edememe durumu olabilir.

* Dokunma sırasında kırık uçların sürtünmesinin hissedilmesi gibi belirtilerden yararlanılır.

* Açık kırıkta ise kırık kemik uçları yaradan belli olur.

• Kırık durumunda, hastanın kırık kemik uçlarının çevresindeki dokuları zedeleyebileceği de düşünülerek yapılacak
ilk yardım ilkeleri şöyle sıralanabilir:

* Dikkatli ve özenli bir şekilde önce hastanın elbisesi çıkarılır, gerekirse elbise kesilir. Bu sırada hasta yatar durum­da tutulur. Şüpheli organ oynatılmadan kırığın nerede olduğu anlaşılmaya çalışılır.

* Kırık saptanan yeri hareketsiz duruma getirmek için kırık; tahta, baston, cetvel, karton gibi araçlarla tespit edilir. Bu­nun için kullanılan araç, kırık yerin alt ve üst kısmındaki eklemlerin ötesine geçecek kadar uzun olmalıdır. Atel denilen bu araçların vücuda temas eden kısmına pamuk ya da bez konulmasında yararlardır. Bu sırada kırığı yerleştirme gibi bir yan­lışlık yapılmamalıdır.

* Kırık yerin üzerine havluya sarılı buz torbası konur. Bu sırada yaralı kısmın kalp seviyesinden yukarıda olmasına özen gösterilir. Yaralının üzeri örtülerek sıcak tutulur.

* Açık kırıklarda kanamayı durduracak önlemler uygulanır. Mikrop almaması için yaranın üzeri gazlı bez ya da temiz bir bezle kapatılır. $oka engel olmak için gerekli önlemler alınır. Kazazede, uygun pozisyonda gerekirse ambulansla bir sağ­lık kuruluşuna götürülür. Kırılan kemiğe göre, yapılan ilk yardım uygulamaları farklıdır.

Köprücük kemiği kırıldığında yapılacak ilk yardım basamakları şöyledir:

* Köprücük kemiği kırılmış olan taraftaki koltuk altına yumruk kadar bir bez topaklanarak konur. O taraftaki kol, tül­
bent ya da üçgen sargıyla boyuna asılır. Üçgen sargı ya da tülbent yoksa kırık kol ceket ya da gömleğin iki düğmesi arasından sokularak da tespit edilebilir.

* Kırık yerin üzerine havluya sarılmış buz konur. Yaralı, oturur durumda hastane­
ye götürülür.

Kol ve bacak kırıklarında yapılacak ilk yardımın basamakları şöyledir:

* Yardım sırasında kırık kısım fazla hareket ettirilmemelidir.

Açık kırıksa kırık bölge üzerindeki giysiler çıkarılır, çıkmıyorsa sökülür ya da ke­silir. Açık yara üzerine gazlı bez ya da temiz bir mendil konulup yara sarılır. Böylece ya­radan mikrop girmesi önlenmiş ve kanamanın durması sağlanmış olur. Kırık, kapalı kırık­sa giysilerinin çıkarılmasına gerek yoktur.

* Kol ya da bacak, içine bez konulmuş hazır atele yerleştirilip sarılır. Hazır atel yok­sa çevrede bulunan uzun tahta, dal parçası, cetvel, sandalye bacağı gibi malzemelerden yararlanılarak hareketsiz duruma getirilir.

Kol ya da bacağın kırık bölgesine, alt ve üst eklemleri de içine alacak şekilde ateller konur. Kırık yerin yukarısından ve aşağısından sargı bezi, kravat ya da gömlekten yırtılan bezle bağlanır. Bu arada kırık organın hareket ettirilmemesine ve kan dolaşımının engellenmesidir.

BURKULMA:

Bir eklemin taşıyabileceği yükün üzerinde zorlanması ile eklemi çevreleyen yumuşak dokunun zarar görmesine burkulma diyoruz. Burkulmada bağlar, kaslar, kirişler ve kan damarları gerilmiş veya yırtılmıştır. Burkulan organların başında el ve ayak bilekleri, parmaklar ve dizler gelir.

Belirtileri:

*Eklem çevresinde şişme
*Hassasiyet
*Hareket sırasında sancı
*Morarma

NOT: Genellikle kapalı bir kırığın belritileri ile burkulmanın belirtileri benzerlik gösterir. Ancak röntgen filmine bakılarak ayırdedilebilir.

Ne Yapmalı?

*Burkulan eklemin üzerine soğuk, ıslak bezler koyunuz.
*Eklemi hareket ettirmeyiniz.
*Eklem yerinin altına bir mukavva parçası koyuruk sarınız.
*Gerekli tıbbi bakımın sağlanması izin doktor çağırınız veya kazazedeyi en yakın hastaneye götürünüz.

Not: Eğer burkulan bölge bel kemiği ise; doktor gelinceye kadar hastayı döşeme gibi düz ve sert bir zemin üzerine boylu boyunca yatırınız.

ÇIKIK:

Bir kemik ucunun aşırı zorlanma sonucu eklem yerinden çıkmasına diyoruz. Çıkıklar genellikle düşme ve sert bir cisimle vurma sonucu meydana gelir.

Çıkık, en çok parmaklarda(özellikle başparmakta), omuzda ve bileklerde olur.

Çıkığın belirtileri de burkulma ve iç kırığa benzer. Şişme, dokununca haz-ssasiyet, biçim bozukluğu, kımıldatınca sancı ve morarma sayabileceğimiz belirtilerdir.

Ne Yapmalı?

*Çıkık organı kımıldatmayınız.
*Parmak ve bilek çııklarının altına bir mukavva parçası koyarak sarınız.
*Çıkık omuzda ise bir kol askısı ile hareketsiz duruma getiriniz.
*Doktor çağırınız veya kazazedeyi hastahaneye götürünüz.

Dikkat:Kazaya maruz kalmış bir eklemde kırık olup olmadıığını anlamak için kırık organı hareket ettirmeyiniz veya kazazedeyi yürütmeyiniz. Bir boyun veya belkemiği kazasında kazazedenin başını, belini asla hareket ettirmeyiniz. Boyun veya bel hareketi sırasında kırık bir kemik parçası omuriliğe batarak felçlere sebebiyet verebilir.

Ne Yapmalı?

*Bel veya boyun kırığına maruz kalmış bir kazazedeyi bulduğunuz duruş biçiminde tutunuz. Hareket ettirmeyiniz.
*Derhal doktor çağırınız.

AÇIK KIRIKLAR:

Kaza sırasında kırılan bir kemiğin deriyi yararak dışarı çıkması halinde, bu kırığa “açık kırık” denir. Çoğu durumlarda deriyi yırtıp yara açan ve kanamaya sebep olan kırık kemik parçası, geriye kayarak yarayı açık bırakır.

Kanama ve doku harabiyeti sebebiyle kazazede şoka girebilir. Ayrıca yara temizlenip kanama durdurulmadığı takdirde mikrop kapma(enfeksiyon) tehlikesi vardır.

Ne Yapmalı?

*Biçimi bozulmuş organı doğrultmak için kırığın altına bir elinizi, üstüne de diğer elinizi yerleştiriniz.
*Organın ucunu yanınızdaki birine sımsıkı tutturunuz.
*Şok bakıımı uygulayınız.
*Siz kırık bağlama mukavvalarını veya tahtalarını kırık bölgesi üzerine yerleştirirken organını ucunu tutan kişi de kemiklerin biçimi düzelinceye kadar çekmeye devam etsin.
*Kırık bağlama mukavvaları yerine oturunca temiz bir bezle sarıp bağlayınız.

EZİLME

Vücudun herhangi bir yerine yara açmayacak şekilde bir darbe geldiğinde doku altındaki kılcal damarlar(kılcal damar ağları) koparak kanarlar. Kanama, kopan damarların sayısına bağlı olarak bir yer kaplar. Kanamadan sonra, darbe yerinde ağrı ve yanma hissedilir. Kanayan bölge şişer. Şişlik önce morarır; sonra mavileşir.İyileştikçe rengi değişerek yeşile ve iyileşmek üzere iken de sarıya dönüşür. Bu arada şişilik iner ve ağrı da kendiliğinden kaybolur.

Ne Yapmalı?

*Vücudunuzun herhangi bir yerine darbe gelip ezilme olursa, vakit geçirmeden soğuk su kompresi yapınız(soğuk suya batırılmış bez koyunuz)
*Birkaç defa kompres uyguladıktan sonra, soğuk suya batırılmış bezi ezik yerin üzerine koyup sarınız.
*Bu işlemi ne kadar erken yaparsanız ezik yer morarmadan ve şişlik yapmadan kısa zamanda iyileşecektir. Soğuk su kompresinden sonra, ağrı da fazla hissedilmez.
*Ezik, göz çevresinde olursa, soğuk suya batırdığınız bir bezi göz çukuruna yerleştirip üzerinden sarınız. Ezik, morluk yapmadan iyileşecektir.