Kronik Kabızlık ve Tedavisi Rehberi

Kabızlık terimi; az miktarda, sert kıvamda, seyrek ve güç dışkılama olarak algılanabilir. Dışkılamada güçlük, dışkılama sonrası boşalmamışlık duygusu gibi normal süre ve kıvamda dışkılama olmasına rağmen bazı hastalar tarafından yanlışlıkla kabızlık olarak değerlendirilip kendince , bilinçsizce tedaviye başlayan bir çok kişi vardır. Bu şekilde yanlış tedavi ile sonradan ciddi sorunlar doğabilir. Kabızlık bir belirtidir, hastalık değildir. Ancak bu belirtiye yol açan çok sayıda organik hastalık olduğu unutulmamalıdır. Kabızlıkta dışkının niteliği sert olmasıdır. Diğer niteliği dışkılama miktarıdır. Toplumlara,bireylere ve yiyeceklere bağlı olarak değişmekle birlikte; haftada 3 ve daha az dışkılama sert ve zor dışkılama ile birlikte alındığında kabızlık olarak değerlendirilebilir.

Normal dışkılama mekanizması

İnce barsaklardan yarı sıvı kıvamda kalın barsağın ilk kısmına gelen barsak içeriğini kalın barsakta suyunun emilerek dışkının normal kıvamı oluşmağa başlar. Kalın barsağın ,Suyun emilmesini devam ettirici ileri-geri kısa hareketler. Dışkının kalın barsak içerisinde ilerlemesini sağlayan solucanımsı (ileri-itici)hareketler.

Bu işlemler sonucunda kıvamı koyulaşan gaita, son barsağın üst kısmına gelip burada depolanır. Genellikle yemeklerden sonra gastroenterik reflex ile gaita son barsağa doğru itilir. Son barsak içinde birikmeğe başlayan gaita,son barsak duvarını gererek dışkılama ihtiyacı meydana getirir. Son barsak kaslarının, karın içi adelelerin kasılması ile dışkılama meydana gelir.

Özetle kabızlık 3 mekanizma ile meydana gelir.

1-Kalın barsağın ilk kısmına ulaşan materyalin azlığı (açlık ve posa bırakmayan diyetle beslenme sonucunda böyle olur)

2-Kalın barsağın dışkıyı ileri doğru iten hareketlerin azalması (bazı nörolojik hastalıklarda olduğu gibi )

3-Dışkılama mekanizmasının bozulması (son barsak ve anüse organik,nörolojik,psikolojik nedenlerle dışkının dışarı atımını engelleyen olaylarda olduğu gibi)

Kabızlığın nedenleri

• Doğuştan olma bozukluklar
• kültürel,psikolojik,çevresel faktörler
• dışkılama ihtiyacının uygun koşullar olmadığı için baskılanması
• barsakta gaitanın ilerlemesini zorlaştıran hastalıklar
• yaşlılarda uygun dışkılama pozisyonunu engelleyen bozukluklar
• eklem sorunları
• parkinson hastalığı gibi bazı nörolojik hastalıklar
• hareket azlığı kabızlık nedeni olabilir
• Kullanılan bazı ilaçlar da ,kabızlık nedeni olabilir

Bu saydığımız nedenler dışında ülkemizde ve batı dünyasında en sık kabızlık nedeni; barsak sağlığı yönünden yanlış beslenme sonucunda gelişen kabızlıktan kurtulmak için alınan ve bir müddet sonra alışkanlık yapan bir çok kabızlık ilaçlarının yanlış ve uygunsuz kullanımıdır.

Kabızlık olduğunda ne zaman doktora gitmeli?

Uzun süre kabızlık çeken kişiler nedenini belirlemek amacıyla doktora baş vurup bazı tetkikler yaptırmalıdır. Bunun dışında dışkılama alışkanlığında yeni meydana gelmiş bir değişiklik, kilo kaybı, şiddetli karın ağrısı veya dışkılama ile birlikte kan gelmesi halinde hemen doktora başvurulmalıdır. Bu belirtiler çok ciddi bir durum belirtisi olabilir. Guatr bezi hastalığı ve şeker hastalığında da dışkılama alışkanlığı değişebilir.

Kabızlığı olanlarda ne gibi testler yapılmalıdır?

Önce problemin şiddeti belirlenmeye çalışılmalıdır. Fizik muayene , laboratuar testleri yapılmalıdır. Kalınbağırsak filmi veya rektoskopik tetkikler istenebilir. Tüm kalın barsağın değerlendirilebildiği kolonoskopi denilen ışıklı, kıvrılabilen bir cihazla kolonoskopi yapılabilir .Bu şekilde polip(barsak içinde küçük veya büyük”ben’e”benzeyen oluşumlar)veya tümörler saptanabilir.

Kabızlık problemi nasıl çözümlenir?

Düzenli yemek yemek ,sağlıklı yiyecekler ve yeterli miktarda sıvı alınmalıdır. Düzenli egzersiz zengin lifli gıdalarla beslenmek ,kısaca özetlemek gerekirse günde 6-8 bardak su ya da sıvı ,fiziksel hareket ,bol lifli diyet.

Lif nedir?

Lif bitkisel yiyeceklerin sindirilmeyen kısımlarıdır.2 çeşit lif vardır. Suda eriyen ve erimeyen. Suda eriyen lifler kalın barsaktaki bakteriler tarafından sindiriler. Yulaf kepeği suda eriyen liflere örnektir. Kan kollestrolünü düşürmede yardımcıdır. Suda erimeyen lifler kabızlık için en iyileridir. Buğday kepeği ,tahıl taneleri ve elma ,armut gibi çeşitli meyvelerin kabukları örnek olarak verilebilir.

Lif niçin önemlidir?

Lifler gaitanın hacmini arttırır. Lifler su tutarak gaitanın miktarını ve su içeriğini arttırırlar. Bu şekilde kalın barsak içerisindeki materyelin barsak boyunca hareketini arttırarak yardımcı olurlar.

Lifi nereden ve ne miktarda almalıyız?

Uygun bir hareketi için günde 30-35 gr lif alınmalıdır. Liften zengin bir çok yiyecek vardır. Meyve ,sebzeler ,kepekli undan yapılmış ekmek en mükemmel örnekleridir. Beyaz pirinç yerine kahverengi pirinç kullanılmaktadır. Kepek büyük bir lif kaynağıdır .Çeşitli doğal tahıl ürünlerinde bolca bulunur .Diğer yiyeceklere karıştırılarak hazır kepek yenebilir.

Pratik Öneriler

Sabahleyin aç karna birkaç adet kuru kayısı ,kuru incir veya kuru erik üzerine 2 bardak su içildikten sonra yapılacak bol bir kahvaltı sonrası tuvalet ihtiyacı olsun ya da olmasın tuvalete gidip 10-20 dk oturulmalıdır. Bu şekilde sağlanabilinicek bağırsak alışkanlığı uzun süreli rahatlatıcı olacaktır. Birey hergün sabahları bu dışkılama girişimine zaman ayırılmalıdır. Bu dışkılama eğitiminde gençlerde daha iyi neticeler alınmaktadır. Ozmotik dışkılatıcılar (Magnezyum tuzları sodyum fosfat, laktiloz bu gruptandır)emniyetle uzun süre kullanılabilir. Barsak hareketlerini uyarak dışkılama meydana getirenler piyasada birçok tablet ya da draje şeklinde hazır olarak bol miktarda tüketilmektedir. Elektronik bozuklukları, kemik erimesi ,protein kaybı ve bağımlılık yapabilirler. Bazıları uzun süre kullanıldıkları da barsak mukozasında pigment birikimine neden olarak melanosis koli adı verilen oluşuma yol açabilirler. Özellikle barsak hareketlerini arttıracak etki gösteren dışkılatıcılar barsak duvarı içerisindeki sinirlerin harabiyetine yol açar. Arkasından kolay kolay düzelmeyen şiddetli kabızlık meydana gelmektedir.

Sıvı vazelin, mineral yağlar, ağzından veya lavman yoluyla verilebilir. Şiddetli kabızlıkta özellikle karında şişkinlik de mevcutsa lavman ile barsak boşaltılmaya çalışılmalıdır.

Konstipasyon(Kabızlık) Nedir?

Konstipasyon kişiler arasında farklı anlamları olan bir semptomdur. Genellikle defekasyonun sık olmaması olarak ifade edilir, fakat gaitanın hacim ve ağırlık olarak azalması, defekasyon için zorlanma ihtiyacı, defekasyon sonrası var olan tam boşaltamama hissi ya da normal bir tuvalet fonksiyonu için ilaç alma ihtiyacının olması şeklinde de ifade edilmektedir.

Bir çok insan için günde ya da haftada 3 kez defekasyon normal olabilir. Başkaları haftada veya daha uzun süre içinde bir kez defekasyon yapmaktadır ve hiçbir rahatsızlık hissetmemektedirler. Normal barsak alışkanlığının diet ile ilişkisi vardır. Sağlıklı bir defekasyon için günde 25 – 30 gram lif ve 2 – 3lt sıvı alınmalıdır. Sporunda düzenli defekasyona olumlu etkisi vardır.

Toplumun yaklaşık %80’i yaşamlarının bir döneminde kabızlıktan yakınırlar ve kısa süreli kabızlık normaldir. Haftada 3 defadan daha az defekasyon kabızlık olarak değerlendirilebilir. Herkesin günde en az bir kez defekasyon yapması gerekir anlayışı gereksiz ilaç kullanımına yol açmıştır ki bu görüş terkedilmiştir.

Konstipasyon Sebebi Nedir?

Yeterince lif ve sıvı almamak, sedenter yaşam, yer ve çevre değişiklikleri gibi bir çok nedeni olabilir. Seyehat, hamilelik ve dietteki değişikliklerde kabızlık artar. Tuvalet ihtiyacını erteleme alışkanlığı da kabızlık nedeni olabilir.

Kabızlığın daha ciddi nedenleri barsakta yer kaplayan kitle veya barsağı daraltan hastalıklardır, bu nedenle ısrar eden kabızlıklarda bu konu ile ilgili bir doktora danışmak faydalı olur. Kabızlık nadiren skleroderma, lupus gibi hastalıkların veya tiroid, multipl skleroz, parkinson, felç, omurilik yaralanması gibi sinir sistemi ve endokrin sistem hastalıklarının bir belirtisi olarak da görülebilir.

İlaçlar Konstipasyona Neden Olabilir mi?

Evet, ağrı kesiciler, antidepresanlar, tranklizanlar, diğer psikiatri ilaçları, tansiyon ilaçları, diüretikler, demir preparatları, calciumlu preparatlar, aluminyum içeren antiasidler konstipasyona neden olabilirler ya da konstipasyon varsa daha da kötüleştirirler.

Konstipasyonu Olanlar Hangi Durumda Doktora Başvurmalıdır?

Tuvalet alışkanlığında herhangi bir değişiklik ( gaita sıklığında veya mikarında artma ya da azalma, defekasyonda artan bir zorluk gibi ) dikkat gerektirir. Kabızlığın 3 haftadan fazla sürdüğü durumlarda bu konuyla ilgili bir doktora başvurulmalıdır. Şayet gaitada kan varsa bir cerrahın değerlendirmesi doğru olur.

Konstipasyon Nedeni Nasıl Teşhis Edilir?

Konstipasyonun birçok nedeni olabilir tedavinin tam ve kolay yapılabilmesi için nedenin bulunması gerekir. Doktorunuz barsakta yer kaplayan kitle ve daralmalar gibi anatomik nedenleri araştırmak için sizi muayene edecektir.

Rektal tuşe ilk adımdır, çünkü basit bir muayenedir ve çok önemli bilgiler verir. Barsakların kolonoskopi veya lavman opaklı kolon grafisi ile incelenmesi polip, tümör, divertikül gibi nedenleri bulmaya yardımcı olur. Tetkikler neticesinde neden bulunduğunda da ona yönelik tedavi uygulanır.

Fonksiyonel nedenleri de test eden testler vardır. Örneğin marker testinde markerlar içeren kapsüller hastaya yutturulur ve birkaç gün sonra düz film çekilir. Markerların bulunduğu duruma göre barsakların muskuler tabakasına ait bozukluklarla ilgili fikir verir. Yine anüs ve rektumun fonksiyonel durumunu ölçen testler de vardır (anal manometri, defekografi gibi).

Bazı durumlarda kabızlığı açıklayacak herhangi bir neden bulunamaz ve nonspesifik olarak değerlendirilir.

Konstipasyon Nasıl Tedavi Edilir?

Hastaların büyük çoğunluğu kepek, bulgur, esmer ekmek, çeşitli meyve, sebzeden oluşan diyet ve bol sıvı alımı ile düzelir. Yaşam biçiminde değişiklik yapmak gerekebilir. Kepek gibi sindirilemeyen lifler genellikle gerekir ve kabızlığı düzeltme yanında başka faydaları da vardır. Kolesterolü düşürürler, kolonda polip ve kanser gelişmesi riskini azaltırlar ve semptomatik hemoroid gelişmesini önlerler.

Lifli gıdaların tam etkisihaftalar belkide birkaç ayı alabilir, fakat bunların en azından barsak hareketlerini arttıran laksatif ilaçlar gibi yan etkileri yoktur ve bağımlılık yapmazlar.

Tuvalete gitme alışkanlığını her gün aynı saatte olacak şekilde düzenlemek bazı hastalar için çok faydalı olmaktadır. Bazı vakalarda bio-feedback kötü çalışan anal sfinkter adelelerinin çalışmasını düzenlemektedir. Konstipasyon nedeniyle cerrahi nadiren gerekli olur.

Konstipasyon Tedavisinde Önerilenler:

• Sabah aç karına su içilmeli, kahvaltı sonrası tuvalet gereksinimi için zaman ayırmalı.
• Bol lifli gıda ( meyve, sebze, kepekli ekmek ) yemeli.
• Bol sıvı ( en az 8 su bardağı ) içmeli.
• Düzenli egzersiz yapmalı.
• Tuvalet ihtiyacını ertelememeli.
• Gerektiğinde doktor önerisiyle defekasyon düzenleyici ilaç almalı ( Laktuloz gibi).
• Çay, kahve gibi kolonik stimülanlardan uzak durmalı.
• Bazı ağrı kesiciler, antidepresanlar,demir preparatları, epilepsi ilaçları, antiasitler ve spazm antispazmodikler kostipasyona neden olabilirler, bu konuda dikkat edilmeli.
• Barsak alışkanlıklarında beligin ve uzun süreli değişiklikler olduğunda doktora başvurulmalı.