Çocuk Felci ( Poliomyelitis ) Rehberi

Çocuk felci sinir sistemini tutan, çok eski yıllardan beri bilinen ve tarihte önemli bir yeri olan hastalıklardan birisidir. Hastalık sadece insanlarda görülür, oldukça bulaşıcıdır ve tüm dünyayı etkilemektedir. Ilıman iklimlerde hastalık yaz ayları ve sonbaharda daha sık görülür.
Çocuk felci aşısının yaygın kullanılmaya başlanmasından önce, 1988’de vaka sayısı yaklaşık 350.000 civarında idi. Sadece Amerika’da yılda yaklaşık 1000 kişi çocuk felcine bağlı olarak hayatını kaybediyordu. Çocuk felci aşısının yaygın olarak kullanılmaya başlanması ile birlikte hastalığa yakalanan kişi sayısı belirgin derecede düşmüştür. 1988 yılında Dünya Sağlık Örgütü, Çocuk Felci hastalığını yeryüzünden kaldırmak için kampanya başlatmıştır. İlk olarak Amerika, takiben Batı Pasifik ve 2002 yılı Haziran ayında Türkiye’nin de içinde bulunduğu Avrupa bölgesi, Çocuk Felcinden arındırılmış ülkeler olarak sertifika almıştır.

Ancak çocuk felci bazı ülkelerde hala tehdit olmaya devam etmektedir.

Çocuk felci bu ülkelerden de yok edilene ve tüm dünya üzerinden kalktığından emin olana kadar bu tehlikeli hastalıktan korunmak için yoğun aşılamaya devam edilmesi büyük önem taşımaktadır.

Poliomyelit genellikle 5 yaş altı çocukları tutar. Tedavisi yoktur ve sadece önlenebilir. Polio aşısı birkaç kez uygulandığında çocuğu ömür boyu korur.

Çocuk Felci Nasıl Bulaşır?

Çocuk felci kişiden kişiye dışkı yoluyla yayılan, yüksek derecede bulaşıcı bir hastalıktır. Hasta kişi ile aynı evde yaşayan ve hastalığı geçirmemiş kişilere %90-100 oranında bulaşır.
Dışkı ile atılan mikrobun bulaştığı yiyecek ve içeceklerin ağız yoluyla alınması ile vücuda girer. Çocuk felci virüsü boğazda ve sindirim sisteminde çoğalır ve hastalık belirtileri başlamadan önce boğazda ve dışkıda bulunur. Virüs daha sonra etki göstereceği sinirlere gider ve hastalığın tipik bulgularını oluşturur. Virüs hastalığın belirtileri başlamadan 7-10 gün öncesinden itibaren başlayarak, 3-6 hafta süreyle bulaşıcıdır. Bağışıklık sisteminde yetmezlik olan çocuklarda virüs altı aydan daha uzun bir süreyle yayılabilmektedir.

Çocuk Felci Hastalığının Bulguları

Çocuk felci hastalığının kuluçka süresi 6-20 gündür. Çocuk felci hastalığı genellikle (%95 oranında) belirti vermeden seyreder. Boğaz ağrısı, düşük derecede ateş, bulantı, kusma gibi üst solunum yolu benzeri hafif belirtiler görülür.
Belirtili seyreden vakalarda çocuk felci üç şekilde görülür;

1) Abortif polio: Hastalığın hafif şeklidir.
2) Nonparalitik polio: Hastalığın daha ciddi olan şeklidir ve aseptik menenjitle (beyin zarlarının iltihabı) birlikte seyreder.
3) Paralitik polio: Ciddi, zayıflığa sebep olan şeklidir. Hastalığın kaslarda felce ve hatta ölüme neden olabilen şeklidir. Hastalığın felçle birlikte seyretme ihtimali yaşın ilerlemesi ile birlikte artar. Her 250 vakadan birinde kalıcı hasar görülür.

Çocuk Felci Hastalığının Riskleri Nelerdir?

çocuk felci geçiren çocukların yaklaşık %1’inden azında felç gelişir. Bazı vakalarda solunumu sağlayan kaslarda (kollar, bacaklar) felç meydana gelebilir ve hasta kişi nefes alamaz hale gelebilir ve hastalık ölümle sonuçlanabilir. İyileşen vakalarda 30-40 yıl sonra kas ağrısı ve kaslarda güçsüzlük görülebilir.Hastalık 2 haftalık bir süre içinde düzelir ancak sinirlerde oluşturduğu harabiyet ömür boyu kalıcıdır.

Çocuk Felci Hastalığının Tedavisi Var Mıdır?

Çocuk felci’nin kesin tedavisi yoktur. Hastalığın bulgularını hafifletici ilaçlar, bol sıvı ve istirahat önerilir.

Çocuk Felci (Polio) Aşısı

İki çeşit çocuk felci aşısı vardır. Oral Polio aşısı (OPV) ve İnaktive Polio aşısı (IPV)

Oral Polio (çocuk felci) aşısı: Ağızdan damla şeklinde verilir ve canlı zayıflatılmış bir aşıdır. Hastalığa sebep olan virüsün her 3 tipini de içerir.
İnaktive Polio (çocuk felci) aşısı: Enjeksiyon şeklinde uygulanır ve inaktive (ölü) aşıdır. İnaktive çocuk felci aşısı dörtlü, beşli karma aşılar içinde bulunur. Hastalığa sebep olan virüsün her 3 tipini de içerir.
Her iki aşıda çocuk felcinden korumada yüksek derecede etkindir. Aşılanan çocukların %99’unda her üç tip polio (çocuk felci) virüsüne karşı koruyucu antikor gelişir.

Çocuk felci aşısı bebeklere 2 aylıktan itibaren bir veya iki ay aralıklarla 3 kez ve son aşıdan bir yıl sonra (16-18 aylar arasında) tekrar dozu olmak üzere toplam dört doz olarak uygulanır. Okul öncesi dönemde de aşının (4-6 yaş arasında) beşinci dozu uygulanmalıdır.

Çocuk Felci Aşı Şeması

2. ay – Difteri, boğmaca, tetanoz, Çocuk Felci, Hib
3. veya 4.ay – Difteri, boğmaca, tetanoz, Çocuk Felci, Hib
4. veya 6. ay – Difteri, boğmaca, tetanoz, Çocuk Felci, Hib
16-18. ay arası – Difteri, boğmaca, tetanoz, Çocuk Felci, Hib
4-6 yaş arası – Difteri, boğmaca, tetanoz, Çocuk Felci
Çocuk felci aşısı, difteri, tetanoz, boğmaca ve Hib aşılarıyla birlikte aynı şemada uygulanmaktadır.

Çocuk felci virüsünün (mikrobunun) 3 tipi vardır. Bu nedenle bu tiplerden herhangi birine bağlı olarak çocuk felci geçirmiş olmak, hastalıktan ömür boyu korunmak anlamına gelmemektedir. Hastalığı geçirmiş kişilerin de aşılanması gerekmektedir.

Kimler Çocuk Felci Aşısı Olmalıdır?

Tüm çocukların rutin aşılama şemalarına uygun olarak çocuk felci aşısı ile aşılanması gerekmektedir.

Çocuk Felci Nedir?

Çocuk felci, polio (çocuk felci) virüsünün sebep olduğu bir hastalıktır. Ağız yoluyla vücuda girer. Bazen çok ciddi sonuçlara yol açmadan iyileşebilir. Ancak bazen de kol veya bacakta felce yol açabilir ve hatta solunuma yardımcı kasların felcine sebep olarak kişinin ölümüne bile sebebiyet verebilir.
Aşı uygulamasına başlanmadan önce çocuk felci hastalığı çok sık görülüyordu ve her yıl binlerce kişi bu hastalık yüzünden yaşamını yitirmekteydi.

Aşı Neden Gereklidir?

İnaktive çocuk felci aşısı ve oral çocuk felci aşısı, çocuk felcini önler.
Polio (Çocuk felci) aşısı, felce ve hatta ölüme sebebiyet verebilen çok ciddi bir hastalık olan poliomyelite (çocuk felci) karşı koruma sağlar.
· Polio aşısı uygulanmaya başlamadan önce, tüm dünyada polio virüsüne bağlı olarak yaklaşık 350.000 kişi felç olmakta ve bu kişilerin bir kısmı hastalığa bağlı olarak yaşamını yitirmekteydi. Bu kişilerin çoğunluğu ilk okul çağındaki çocuklardı.
· Aşılama oranlarının yükselmesi ile birlikte çocuk felci hastalığı zaman içinde Kuzey ve Güney Amerika’da, daha sonra Batı Pasifik’te ve en son Avrupa ülkelerinde ortadan kalkmıştır.

Aşının tüm dozlarının eksiksiz olarak uygulandığı çocuklarda aşı %99 oranında etkinlik sağlamaktadır.

Çocuk felci hastalığına bağlı son vaka ülkemizde 1998 yılında görülmüş ve daha sonra çocuk felci vakası bildirilmemiştir. Ancak dünyanın bazı bölgelerinde bu hastalık halen sıklıkla görülmektedir. Ve eğer ülkemiz gibi, hastalığın artık görülmediği bölgelerde aşılamaya devam edilmezse, tek bir vaka ile bile dünyanın diğer ülkelerinden bu ülkelere hastalık tekrar dönüş yapabilir.

Kim ve Ne Zaman Aşılanmalıdır?

İnaktive Çocuk Felci Aşısı, yaşa bağlı olarak kol veya bacaktan uygulanan bir aşıdır. Diğer aşılarla eş zamanlı uygulanabilir.
Oral çocuk felci aşısı ağızdan damla şeklinde uygulanır ve diğer aşılarla eş zamanlı uygulanabilmektedir.
Çocuklarda:
Çocuklar aşağıdaki takvime göre 4 doz inaktive çocuk felci aşısı olmalıdır:
· 2. ay – tek doz
· 3 veya 4. ay – tek doz
· 4 veya 6. ay – tek doz
· 16-18. aylar arasında – tek doz
· 4-6 yaş arasında tek doz

Kimlerin Çocuk Felci Aşısı Olması Sakıncalıdır?

Aşağıdaki kişilerin inaktive çocuk felci aşısı olması sakıncalıdır:
· Daha önce neomisin, streptomisin ya da polimixinB antibiyotiklerinden bir ya da birkaçına karşı hayati tehlike içeren alerjik reaksiyon göstermiş olan kişiler
· Çocuk felci aşısının ilk dozunu olduğunda aşıya karşı ciddi alerjik reaksiyon göstermiş olan kişiler
Ayrıca aşının planlandığı dönemde ateşli ve ciddi hastalık geçirmekte olan kişilerde aşı uygulaması, kişi iyileşene dek ertelenmelidir. (Ancak hafif ateş, soğuk algınlığı ya da ishal gibi durumlarda aşı uygulanabilir)

İnaktive Çocuk Felci Aşısının Yan Etkileri Var Mıdır?

Aşılanan çocukların bazılarında aşı yerinde geçici ağrı görülebilir, ancak genel olarak bugüne dek aşı olan kişilerde aşıya bağlı herhangi bir ciddi yan etki görülmemiştir. Aşı olan çocukların çoğunda herhangi bir yan etki görülmez.
Aşı olan çocukların büyük çoğunluğunda yan etki görülmez. Yan etki görülen çocuklarda ise bu yan etkiler oldukça hafif ve kısa sürelidir.
· İnaktive polio aşısının çocuk felcine yol açma riski yoktur.
Polio hastalığı dünya çapında ortadan kaldırılana dek, çocuğunuzun bu hastalıktan zarar görme riski, aşıya bağlı zarar görme riskinden her zaman için daha fazladır.

· Unutmayın ki polio virüsü henüz dünya üzerinden tamamıyla silinmemiştir ve hala çocuklarınız için bir tehlikeye olmaya devam etmektedir.

· Aşılar, anne-babalar için çocuklarını tehlikeli bulaşıcı hastalıklardan korumada en etkili yoldur.

Eğer bir toplumda çocuk felci hastalığı artık görülmüyorsa (tamamen ortadan kaldırıldıysa) bu toplumdaki çocukların yine de çocuk felci aşısı olması gerekli midir?

· Çocuk felci hastalığı bir ülkede tamamen ortadan kaldırılmış olsa bile, dünyanın diğer bölgelerinde (belki de bu ülkeye komşu diğer ülkelerde) hala görülmekte olabilir. Asya ve Afrika’da halen Polio (çocuk felci) salgınlarına rastlanmaktadır. Çocuk felci dünyadan tamamen yok edilene kadar tüm çocukların çocuk felci aşısı ile aşılanmaya devam etmesi gerekmektedir.

Poliomyelit (Çocuk felci)

Poliomiyelit, üç tip enterovirüs (poliovirus tip 1, 2 ve 3) kaynaklı bir merkezi sinir sistemi hastalığıdır. Poliomiyelit aynı zamanda “çocuk felci” olarak da bilinir, çünkü genellikle küçük çocuklarda ve çocuklarda felce neden olur.

Bulaşma Yolu

Son derece bulaşıcı özelliği olan virüs esas olarak fekal-oral yol sayesinde olmak üzere kişiden kişiye yayılmakta veya daha az sıklıkla kontamine su veya gıda ile ve kalabalık ortamlarda havaya yayılan damlacık şeklinde bulunan mikropların solunmasıyla bulaşmaktadır. Hasta kişiyle aynı evde kalan çocuklara yayılma oranı %100, erişkinlere bulaşma oranı %90’ın üzerindedir.

Belirtiler

Hastalığın kuluçka süresi genellikle 6-20 gündür. Virüs ağızdan alındıktan sonra bağırsaklarda çoğalmakta ve buradan sinir sistemine yayılarak paraliziye (felce) sebep olabilmektedir. Virüs boğazda da bulunabilir.

Vakaların % 60-70’i 3 yaşın altındaki çocuklarda, % 90’ı 5 yaşın altındaki çocuklarda görülmektedir.

Enfekte insanların % 90’ı hiçbir belirti göstermemekte ya da çok hafif belirtiler göstermektedir. Bazı insanlarda ateş, halsizlik, bulantı, baş ağrısı, burun tıkanıklığı, boğaz ağrısı, öksürük, ense sertliği, kol ve bacaklarda ağrı gibi hafif belirtiler görülür. Çoğu hasta tamamen iyileşir. Nadir durunda, enfeksiyon beyni etkilemesi sonucu kol ve bacaklar da (genellikle bacaklarda) kalıcı kas fonksiyon kaybı veya gövde ve göğüs kaslarında tutulum sonucu solunum fonksiyon kaybından ölüm oluşabilir. 200 de bir vakada genellikle bacaklarda geri dönüşü olmayan felce neden olabilir. Bunlar arasında felç, solunum kaslarını tutması halinde % 5-10 ölüme neden olabilir.

Felç genel olarak, ilk bulgularını çocuğun kendini ayağa kaldırmada ve yürümede güçlük çekmesi şeklinde gösterir. Çoğu hastada felç olan bacak ya da kolda duyu kaybı yoktur. İğne batırıldığında bunu hissederler.

Polio paralizisi geçiren insanların yaklaşık %40’ında, ilk hastalıktan 15-40 yıl sonra ilave belirtiler gelişebilir. Post Polio Sendromu denilen bu belirtiler, yeni ilerleyici kas güçsüzlüğü, kas ve eklemlerde yorgunluk ve ağrı şeklindedir.

Tanı ve Tedavi

Tanı akut bir hastadan alınan numune de (genellikle dışkı) virüsün belirlenmesi ile yapılır. Hastalığın ilk 3 – 10 gün boyunca alınan boğaz numunelerin de virüs belirlenebilir. Virüs nadiren kan veya beyin-omurilik sıvısında belirlenir.

Tedavisi yoktur. Sadece belirtilere yönelik destek tedavi uygulanabilir.

Yolcular için Risk

Vahşi poliovirüsünün yayılması, tüm endüstrileşmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerinde pek çoğunda durmuştur. Ancak özellikle ılıman iklim kuşağındaki gelişmekte olan ülkelerde önemli bir halk sağlığı problemidir. Ilıman iklimlerde polio virüs enfeksiyonu yaz aylarında artar. Poliovirüsü çok büyük bir hızla yayılan bir virüstür.

Hastalığın tamamen ortadan kalktığı tescillenene dek, yakalanma riski vardır ve hastalığın mevcut olduğu ülkelere giden yolcular aşı ile korunmalıdırlar. Enfekte olan yolcular olası hastalık taşıyıcılarıdır ve hastalığın dünya çapında silinmeye başladığı bu günlerde poliomiyelitten arınmış bölgelere virüsün tekrar girmesini sağlayabilirler. Afrika ve Asya’nın belirli bölümlerine gidecek yolcular için çocuk felci hastalığı riski olabilir.

Korunma

Kişiler rutin ve güncel çocuk felci aşı serisine sahip olmalıdır. Yetişkinlerde buna ek olarak, hastalığın yaygın olduğu ülkelere yapılacak yolculuktan 4 hafta önce hayat boyu koruyacak bir doz aşı tekrar yapılmalıdır.

İki çeşit aşı mevcuttur.

1988’de 125 ülkede endemik olarak görülen poliomyelit, 2006’da sadece Afganistan, Hindistan, Nijerya, Pakistan’da endemik olarak kalmıştır. Aşı yolculuktan 4 hafta önce yapılmalıdır.

1-Oral Poliomyelit Aşısı (OPV) .Canlı aşıdır ve koruyuculuğu %90-95’ tir.

2-İnaktif Poliomyelit Aşısı (IPV). Kas içine uygulanır. Aşının koruyuculuğu %95’tir

Ayrıca korunma amaçlı olarak,

Güvenli gıdalar ve içecek tüketilmelidir.
Eller sık sık su ve sabun ile yıkanmalı veya el dezenfektanı kullanılmalıdır.
Ellerin temiz olduğuna emin olunmadığında gözlere, buruna veya ağıza dokunulmamalıdır.
Öksürme veya hapşırma anında ağız ve burun kol ile (elle değil) kapatılmalıdır.
Öpüşme, sarılma veya yemek kapların paylaşılmasından kaçınarak hasta insanlarla yakın temas önlenmelidir.