Kışın aşırı soğukların yaşandığı yörelerde ya da aylarda, hava koşulları insanların sağlık ve güvenliğini tehdit eder hale gelir. Yollarda buzlanmaya bağlı trafik kazaları ve düşmeler artarken elektrik ve su kesintileri yaşanabilir. İyi ısınmayan evlerde yakılan soba ya da elektrikli ısıtıcılar yangın ve karbon monoksit zehirlenmesi riskini artırır. Soğuğun yol açtığı hastalıklar, özellikle küçük çocuk ve yaşlılarda daha sık görülür.
Aşağıdaki önlemler, sizin ve ailenizin aşırı soğuktan daha az etkilenmesine yardımcı olacaktır.
Kış Gelmeden Plan Yapın
Evde yeterli miktarda bulundurulması gereken malzeme:
· Kaloriferli evlerde, elektrik ya da doğalgaz kesintisi halinde kullanılmak üzere soba
· Sobalı evlerde odun ve kömür
· Elektrikli ısıtıcı
· Battaniye ve yorgan
· Kibrit, çakmak
· Kuru tozlu yangın söndürücü
· İlkyardım çantası ve malzemesi
· Pilli ya da akülü fener
· Pilli radyo
· Pilli saat
· Yedek pil
· Konserve açacağı
· Kar küreği
· Kaya tuzu ya da kum
Evinizi Kışa Hazırlayın
Aşırı soğuklar her zaman önceden tahmin edilemezse de genellikle hava raporları birkaç gün önceden vatandaşları soğuğa karşı uyarır. Kışın hava durumunu düzenli olarak izleyin, soğuk hava dalgası gelmeden önce evdeki hazırlıklarınızı kontrol edin.
Eviniz sobalıysa bacayı her yıl kış gelmeden temizletin. Şömineli evler için de aynı önlem geçerlidir.
Yaşlı kişilerde, vücudun hava sıcaklığına uyum gösterme yeteneği azalır. Dolayısıyla yaşlılar soğuğa karşı daha duyarlıdır. 65 yaşın üzerindeyseniz evde duvara bir termometre asın ve sık sık oda sıcaklığını kontrol edin.
Bina dışında açıktan geçen su borusu varsa donmaması için çevresini sararak izole edin. Kapı ve pencere aralıklarını fitil ile mümkün olduğu kadar izole edin ya da kapı ve pencereleri ısıcam vb. malzemelerle yenileyin.
Evinizin Kış Stoğu
Şu malzemeleri birkaç gün yetecek miktarda bulundurun:
· Buzdolabında saklamayı ya da pişirmeyi gerektirmeyen yiyecekler (Ekmek, bisküvi, konserve, kuruyemiş…) Küçük çocuğunuz varsa hazır mama.
· Su kesintisine karşı kişi başına 25 lt. (bir kova) su. (Ağzı kapalı ve temiz kaplarda saklanmalıdır)
· Gerekli olabilecek ilaçlar.
Kışın ağır geçtiği ve yolları kapanan bir bölgede yaşıyorsanız yiyecek, su ve ilaç stoğunuzu daha fazla tutun.
Aracınızı Kışa Hazırlayın
Kışın yolda karşılaşabileceğiniz pek çok tehlikeyi önceden hazırlık yaparak ortadan kaldırırsınız. Aracınızın periyodik bakımlarını ihmal etmeyin. Ek olarak, her sonbaharda:
· Radyatördeki antifriz seviyesini kontrol ettirip gerekliyse antifriz koyun.
· Sileceklere su yerine buzlanmayı önleyen sıvılardan koyun.
· Yıpranmış lastikleri değiştirin, lastiklerin hava basıncını kontrol edin.
Kış boyunca buzlanmayı ve boruların tıkanmasını önlemek için benzin deposunu hep doluya yakın tutun.
Aracınızın Kış Stoğu
Aracınızda şunları bulundurun:
· Battaniye
· İlkyardım çantası
· Boş teneke kutu, kibrit (Gerektiğinde kar eritmek için)
· Buz kazıyıcı
· Harita
· Pusula
· Alet çantası
· Kağıt havlu
· Bir torba kum (Patinajı önlemek için)
· Zincir
· Küçük kar küreği
· Yüksek kalorili kuru ya da konserve gıdalar, konserve açacağı
· Pilli araç feneri ve yedek pil
· Lastik onarıcı sprey (Patlayan lastiğin acil tamiri için)
· Parlak renkli bir giysi
EV İÇİNDE GÜVENLİK
Isınma
Soba, şömine ya da elektrikli ısıtıcı kullanıyorsanız dikkatli olun:
· Kuru tozlu bir yangın söndürücüyü el altında bulundurun.
· Şöminede kağıt yakmayın.
· Gazlı ya da katalitik sobanız varsa odayı yeterince havalandırın.
· Soba üreticisi ne tür yakıt öneriyorsa onu kullanın. Başka şeyler yakmaya çalışmayın.
· Baca çekmiyorsa odun/kömür sobası ve şömineyi yakmayın.
· Yatarken kömür sobasını söndürün.
· Elektrik sobasının kordonu yıpranmış ya da kıvılcım çıkarıyorsa kullanmayın.
· Elektrik sobasını perde, koltuk, yatak gibi alev alabilecek eşyalara yaklaştırmayın.
· Sobanın üzerinde yemek ve su bırakmayın.
· Çocukların sobaya yaklaşmasını önleyin.
Aydınlatma, Yemek Pişirme
Elektrik kesilmişse:
· Mümkünse mum yerine pilli ya da akülü lamba kullanın.
· Oturmadığınız odada yanan mum bırakmayın.
· Evin içinde kömürlü ızgara yakmayın.
· Piknik tüpü üzerinde yemek pişirmeyin. Bir şey ısıtmak için piknik tüpü kullanıyorsanız odayı iyi havalandırın, alev alacak eşyalardan ve çocuklardan uzak tutun.
Isı Kaybını Önleyin
Katalitik soba yakarken ya da yemek pişirirken zaman zaman odayı havalandırmanız gerekir. Ancak bunun dışında, ısıyı mümkün olduğu kadar içeride tutmaya çalışın. Kapı ve pencereleri gereksiz yere açmayın. Kullanmadığınız odaları kapalı tutun. Oda kapılarının altını bez ya da halı parçasıyla tıkayın. Hava kararınca perdeleri kapatın.
Termometreyi Kontrol Edin
Yaşını doldurmamış bebekler hiçbir zaman soğuk odada uykuya yatırılmamalıdır, çünkü:
· Bebekler vücut ısısını yetişkinlerden daha hızlı kaybeder.
· Yetişkinler titreme ile vücut ısısını artırabilir, ancak bebekler bunu yapamaz.
Bebek odasının normal oda sıcaklığında olduğunu kontrol edin. Bebeği sıcak tutacak giysiler giydirip üstüne battaniye örtün. Ev çok soğuksa geçici bir süre kalabileceğiniz başka bir yer arayın. Acil durumlarda bebeği giysilerinizin içine alarak kendi vücut ısınızla ısıtabilirsiniz. Aynı yatakta yatıyorsanız gece dönerek bebeği ezmemek için gerekli önlemleri alın. Yatakta eşarp gibi yüzüne dolanıp nefes almasını engelleyebilecek şeyleri ortadan kaldırın.
Yaşlıların fiziksel aktiviteleri az ve metabolizmaları düşük olduğundan vücut sıcaklıkları daha azdır. 65 yaşın üzerindeyseniz aşırı soğuklar sırasında evinizdeki termometreyi sık sık kontrol edin. Yaşlı akraba ve komşularınızı ziyaret ederek evlerinin yeterince ısındığından emin olun.
Su Depolayın
Aşırı soğukta evinizin su boruları donup çatlayabilir. Bu durumda:
· Bütün su musluklarını çok hafif açık bırakarak sürekli su damlatmalarını sağlayın.
· Evin içini ılık tutun.
· Su borularının çevresinde sıcak hava dolaşımını artırın. Örneğin, mutfak lavabosunun altındaki dolap kapağını açık bırakın.
· Borular donarsa eritmek için ateş yakmayın, saç kurutma makinesiyle ısıtın.
Su kesilirse önceden depoladığınız suyu kullanın. Acil durumlarda başka su yoksa, kar eritilerek kullanılabilir. Suyu bir dakika kadar kaynatmak içinde bulunabilecek çoğu mikrobu öldürecektir. Ancak kar ve yağmur sularında kimyasal maddelerin de bulunabileceği ve bunların kaynatmakla ortadan kalkmayacağı unutulmamalıdır.
Yediğiniz ve İçtiğinize Dikkat Edin
Dengeli beslenme vücut ısısını korumanıza yardımcı olur. Isı kaybını artıracağından alkollü içki kullanmayın. Bunun yerine sıcak içecekler için ve sağlığınız açısından bir engel yoksa içine şeker koyun.
EV DIŞINDA GÜVENLİK
Hava çok soğuk ve rüzgar şiddetliyse mümkün olduğunca dışarı çıkmayın. Çıkmak zorunda kalırsanız süreyi kısa tutun ve şu kurallara uyun:
Sıkı Giyinin, Kuru Kalın
Yetişkin ve çocukların giymesi gerekenler:
· Bere, kasket ya da şapka
· Yüzü ve ağzı kapamak için kaşkol, eşarp vb.
· Kol ağzı büzgülü ya da lastikli giysiler
· Tek parmaklı eldiven
· Su geçirmez mont, palto ve ayakkabılar
· İçine birkaç kat üstüste gevşek giysi
Dış giysileriniz sıkı dokunmuş ve tercihan rüzgar geçirmez olmalıdır. Yün, ipek ve sentetik giysiler ısıyı pamukludan daha iyi tutar. Giysilerinizin kuru kalmasına dikkat edin, ıslak giysilerle vücut sıcaklığı çok çabuk düşer. Terleme de ısı kaybını artırır. Bu nedenle terlemeye başlarsanız üzerinizden bir-iki katı çıkarın. Aracınızın buzlarını temizlerken cildinize alkol, gazyağı gibi maddeler değdirmeyin. Titremeye başlarsanız dikkatli olun. Titreme genellikle ısı kaybının ilk belirtisidir, devam ederse hemen içeri girin.
Kendinizi Zorlamayın
Soğuk hava kalbe ekstradan yük bindirir. Kalp hastalığı ya da yüksek tansiyonunuz varsa doktorunuza danışmadan soğuk havada dışarıda kar küreme gibi ağır işler yapmayın. Eğer iş görmeniz gerekiyorsa iyi giyinin ve yavaş hareket edin. Unutmayın ki vücudunuz ısısını korumak için zaten gereğinden fazla çalışmaktadır, yükünü bir de siz artırmayın.
Rüzgar Etkisini Hesaba Katın
Rüzgarın hızı arttıkça vücudunuzdan ısı kaybı hızlanır. Rüzgar çok şiddetliyse, çok soğuk olmayan havada bile sağlık sorunlarıyla karşılaşabilirsiniz.
Buzdan Kaçının
Buzda yürümek çok tehlikelidir. Pek çok yaralanma buzda kayarak düşmekten meydana gelir. Evinizin çevresine kaya tuzu ya da kum dökerek kayma riskini azaltın.
Spor Yaparken
Soğuk havada yürüyüş, kamp ya da kayak yapıyorsanız çok yorulmamaya dikkat edin. Acil durumda sığınabileceğiniz bir yerin yakınında olun. Kibrit ve ateş yakmak için gerekli malzemeyi yanınızda taşıyın. Donma belirtilerine karşı uyanık olun.
Yolculukta
· Radyo ve televizyondan hava durumunu izleyin.
· Buzlanmış yollara girmemeye çalışın.
· Arabanızla seyahat ediyorsanız zincir takın.
· Yakınlarınıza gideceğiniz yeri ve tahmini varış saatinizi söyleyin. Geç kalırsanız yetkililere haber vermelerini isteyin.
· Yola çıkmadan önce yukarıda sayılan malzeme stoğunun aracınızda bulunduğundan emin olun.
· Karı ve buzu eritmek amacıyla ön cama su dökmeyin, cam çatlayabilir.
· Arabanın sizi soğuktan koruyacağına güvenmeyin. Araba bozulabilir.
· Her zaman kış koşullarına uygun giyinin.
Araçta Mahsur Kalırsanız
Fırtına görüşü kısıtlamış ya da yollar buzla kaplanmışsa genellikle yapılacak en güvenli iş aracın içinde kalmaktır. Şu önlemler riski azaltacaktır:
· Antene parlak renkli bir kumaş bağlayın. Böylece kurtarmaya gelenler sizi daha rahat görür.
· İhtiyacınız olan her şeyi bagajdan içeriye taşıyın.
· Başınız dahil bütün vücudunuzu ek giysiler, battaniye ya da gazete kağıdıyla örtün.
· Uyanık kalın. Bu şekilde soğuğa bağlı sağlık sorunlarına daha az duyarlı olursunuz.
· Her saat başı 10 dk. süreyle motoru ve radyatörü çalıştırın, pencerenin birini aralayarak hava girişi sağlayın. Egzoz borusunun karla kaplanmamasına dikkat edin. Aksi takdirde karbon monoksit zehirlenmesi meydana gelebilir.
· Aracın içinde otururken kan dolaşımını devam ettirmek için kollarınızı ve bacaklarınızı oynatın.
· Eritilmemiş kar yemeyin. Kar yemek vücut sıcaklığını düşürür.
SOĞUĞA BAĞLI SAĞLIK SORUNLARI
Hipotermi
Soğuk havada vücudunuz, ürettiğinden daha fazla ısı kaybeder. Soğuğa maruz kaldığınız süre uzarsa sonunda vücudun birikmiş enerjisi tükenir. Vücut sıcaklığının anormal derecede düşmesine hipotermi adı verilir. Bu durum beyni etkileyerek düşünme ve hareket etme fonksiyonlarının bozulmasına yol açar. Hipotermiyi çok tehlikeli yapan da budur, çünkü kişi içinde bulunduğu durumu fark edemez ya da durumu düzeltmek için bir şey yapamaz.
Hipotermi genellikle çok soğuk ortamlarda ortaya çıkar. Ancak kişi yağmur, terleme ya da suya düşme nedeniyle ıslandıysa çok soğuk olmayan havada bile (5 oC’nin üzerinde) görülebilir.
Hipotermi kurbanları genellikle şunlardır:
· Yeterli yiyeceği, giysisi ve ısınması olmayan yaşlılar
· Soğuk odada uyumaya bırakılan bebekler
· Uzun süre dışarıda kalanlar (evsizler, yürüyüşçüler, avcılar vb.)
Hipotermi Nasıl Farkedilir?
Uyarıcı belirtiler şunlardır:
Yetişkinler Bebekler
Titreme, aşırı yorgunluk
Dalgınlık, ellerin tutmaması
Hafıza kaybı, peltek konuşma
Uyku hali
Parlak kırmızı, soğuk cilt
Az hareket, uyku hali
Hipotermide Ne Yapılmalıdır?
Bu belirtilerden herhangi birini farkettiğinizde kişinin ateşini ölçün. 35 oC’nin altındaysa durum acildir. Derhal doktora başvurun.
Doktora ulaşamayacak durumdaysanız kişiyi ısıtmaya başlayın:
· Ilık bir oda ya da barınak içine alın.
· Islanmış bütün giysilerini çıkarın.
· Önce vücudun orta kısımlarını ısıtın (baş, ense, göğüs ve karın). Elektrikli battaniye varsa bunu kullanın. Yoksa birkaç kat battaniye, kumaş, havlu ya da çarşafın altında kişiyi kendi vücudunuzla ısıtın.
· Kişinin bilinci yerindeyse sıcak içecekler içirin. Alkollü içki vermeyin.
· Vücut sıcaklığı yükselince baş ve boyun da dahil olmak üzere kişiyi kuru bir battaniyeye sarın.
· En kısa zamanda doktora başvurun.
Ağır hipotermideki kişinin bilinci kaybolmuş, nabzı ve nefes alması durmuş olabilir. Bu durumda kişiyi hemen hastaneye ulaştırın. Ölü gibi görünse de hastaya mutlaka yapay solunum ve kalp masajı uygulanmalıdır. Bu uygulamaya hasta ısıtıldığı sürece, yanıt verene ya da hastaneye ulaşana kadar devam edilmelidir. Öldüğü sanılan kişilerin bu şekilde kurtarıldığı durumlar vardır.
Donma
Vücudun bir kısmının donma sonucu zarar görmesidir. Etkilenen bölgelerde duyu kaybı ve renk değişikliği olur. En çok donan yerler burun, kulaklar, yanaklar, çene, el ve ayak parmaklarıdır. Donma vücutta kalıcı hasara, ağır vakalarda organların kesilmesine yol açabilir. Kan dolaşımı bozukluğu olan ve giysileri yeterli olmayanlarda donma riski daha fazladır.
Donma Nasıl Farkedilir?
Cildinizde kızarma ve ağrı hissettiğinizde hemen kapalı bir yere gidin ya da o bölgeyi örterek koruyun. Donma başlıyor olabilir. Aşağıdaki belirtilerden biri görüldüğünde donma meydana gelmiş demektir:
· Cildin beyaz ya da sarı-gri bir renk alması
· Cildin sertleşip mum gibi olması
· Duyu kaybı
Donmuş bölgede duyu kaybı olduğundan, bir başkası farkedene kadar donmaya maruz kalan kişi genellikle olayın farkında olmaz.
Donmada Ne Yapılmalıdır?
Donma belirtisi gördüğünüzde doktora başvurun. Kişi uzun süre soğuğa maruz kaldığından, aynı zamanda hipotermi belirtilerinin olup olmadığına da bakın. Hipotermi daha ciddi bir sağlık sorunudur.
Eğer hipotermi yok ve doktora ulaşamayacak durumdaysanız şunları yapın:
· Hemen ılık ve kapalı bir yere gidin.
· Ayakları donan kişi çok gerekmedikçe yürümemelidir. Yürümek doku hasarını artırır.
· Donan kısmı ılık (sıcak değil) suya sokun. Suyuk sıcaklığı normal cildin dayanacağı kadar olmalıdır.
· Ya da donan kısmı vücut ısınızla ısıtın. Örneğin el parmaklarını koltukaltında tutun.
· Donan kısma masaj yapmayın, karla ovmayın. Bu hasarı artırır.
· Isıtmak için ateş, soba, cep sobası vb. kullanmayın. Donan kısımlar hissetmediğinden kolaylıkla yanabilir.
Bu önlemler, doktora ya da hastaneye başvurmadan önce geçici olarak alınacak önlemlerdir. Hipotermi de donma da sağlık personeli tarafından görülmeli ve müdahale edilmelidir. İlkyardım kursuna gitmek, karşılaşabileceğiniz bu ve benzeri sorunlarda hem kendinizin hem de çevrenizdekilerin sağlığına zarar gelmesini önlemenizi sağlar.
SON SÖZ…
Aşırı soğukla başetmek için en etkili yöntem önceden korunma önlemlerini almaktır. Evinizi ve arabanızı kışa hazırlayarak ve soğuklar boyunca güvenlik önlemlerine dikkat ederek tehlikelerden ve hastalıktan korunabilirsiniz.
Kaynak : Sağlık Bakanlığı web sitesi